Günümüzde sıklıkla karşılaşılan akran zorbalığı, özellikle okul ortamında çocuk psikolojisinin bozulmasına ve zorbalığa maruz kalan çocukların okuldan uzaklaşmak istemeleri gibi sonuçlara neden olabilir. Özellikle çocukları yalnızlaştıran zorbalık durumu, çocuğun kendisine olan güvenini bir hayli zayıflatırken akademik başarısının da önündeki en büyük engellerden birini teşkil eder. Bu süreci yaşayan çocukların gösterdiği belirtileri ailelerin fark ederek anında duruma el atmaları, çocuklarının fiziksel ve psikolojik sağlığı açısından önemlidir. Ayrıca zorbalık ile akranlar arasında söz konusu çatışma arasında fark vardır. Akran çatışmaları, olağan bir durumu ifade eder ve sistematik bir işleyiş söz konusu değildir. Üstelik akran çatışmaları, genel olarak arkadaşlar arasındaki sürtüşme ve tartışmanın sonucu olarak ortaya çıkar. Dolayısıyla arkadaşların sorunu çözerek kendi içlerinde barışı sağlamaları mümkün olur. Akran zorbalığıysa çok daha farklı bir durumu ifade eden ve sonuçları ağır olan sistematik bir süreçtir. Akran zorbalığına dair merak edilen her şey yazı dizimizde.
Akran Zorbalığı Nedir?
Akran zorbalığı, bir kişiye veya gruba karşı üstünlüğe sahip kişi veya grupların sistematik olarak baskı yapmasını ifade eder. Dolayısıyla kişiler veya gruplar arasında üstünlük farkı vardır. Bu üstünlük fiziksel nitelikli olabileceği gibi sosyal-ekonomik yönlü de olabilir. Bununla birlikte kekeme bir çocuk veya daha farklı sorunlara sahip çocukların akranlarına göre dezavantajlı grup içerisinde yer almasından dolayı akran zorbalığına daha fazla maruz kalma ihtimalleri yüksektir. Zorbalık, egemenlik kurma güdüsünden kaynaklı gerçekleşen ve karşıdaki kişiye sözel ve bazı durumlarda fiziksel şiddete kadar ilerleyen tek taraflı bir sindirmeye dönüşebilir. Özellikle yapılan zorbalığın karşı tarafı sindirmesiyle başarılı olduğunu anlayan avantajlı kişi veya gruplar, zorbalık şiddetini her geçen süre artırarak karşı tarafın sosyal hayattan izole kalmasına neden olabilir.
Akran Zorbalığı Türleri
Akranlarına karşı iletişim kurma noktasında eksiklikleri olan ve kendi arzularını karşı tarafa baskıyla yaptırmanın en doğru yol olduğunu öğrenmiş çocuklarda zorbalık kaçınılmaz bir iletişim kalıbı haline dönüşür. Bu durum sadece sözel değil, fiziksel şiddeti de içerir. Ayrıca online etkileşimin artmasıyla birlikte siber zorbalık görülen diğer türler arasındadır.
Fiziksel Zorbalık
Sözlü olarak başlayan zorbalık karşısında dezavantajlı kişi veya grubun tepki verememesi, zorbalığın bir sonraki aşamaya geçmesini sağlar. Karşı tarafa baskı, sözel şekilde değil artık bir adım daha ileri gidilerek fiziksel şekilde yapılır. Tokatlama, tekme atma, düşürme, eşyalarına el koyma veya çelme takma gibi durumlar fiziksel zorbalığı ifade eder.
Sözel Zorbalık
Sözel zorbalık, dezavantajlı kişinin eksiklerini ön plana çıkarmaya dayalı bir zorbalık anlayışıdır. Kişinin özgüvenini kaybetmesine ve arkadaşlarına karşı sevgisini kaybetmesine neden olan bir zorbalık türüdür. Özellikle kişinin eksikliklerinden dolayı kendisiyle dalga geçilmesi, lakap takılması, aşağılanması sözel zorbalığın öne çıkan yöntemleri arasında yer alır.
Sosyal Zorbalık
En tipik zorbalık türlerinden biri olarak ön plana çıkan sosyal zorbalıkta amaç dezavantajlı kişi veya grubu asosyal hale getirmektir. Bu nedenle kişi görmezden gelinir, sosyal gruplar içerisine alınmaz, arkasından sistematik şekilde dedikodu yapılır ve söylentiler çıkarılabilir. Ayrıca sosyal zorbalıklar arasında kişinin haksız yere yetkili kişi veya makamlara asılsız iddialarla şikayet edilmesi de söz konusudur.
Siber Zorbalık
Online etkileşim ve akıllı cihazların artmasıyla birlikte siber zorbalık da mücadele edilmesi gereken bir suça dönüştü. Özellikle izinsiz olarak fotoğraf kullanımı ve bunların yayılması öne çıkan siber zorbalıklar arasındadır. Yine kişiye tehdit edici mesajlar atmak, online ortam aracılığıyla kişiyi tehdit etmek, kişisel bilgilerini zorla almak veya kişiyi hayattan soğutan içeriklerle intihara sürüklemek, siber zorbalıklar arasındadır.
Akran Zorbalığının Nedenleri ve Belirtileri
Zorbalık nedenleri arasında en önemli etkenlerden biri iletişimsizliktir. 4-5 yaşlarında akranlarıyla arkadaşlık kurmaya başlayan çocukların iletişim eksiklikleri, zorbalıkla akranlarına bir şeyleri dayatmalarına neden olur. Daha sonra bu konuda başarılı olduğunu gören ve bundan haz almaya başlayan çocuklar için zorbalık normal bir iletişim haline dönüşür. Sonuç olarak zayıf olduğunu gördüğü çocuklar üzerinde alışık olduğu iletişim modelini uygulamaya devam eder. Bu tür davranışlar sergileyen çocuklarda öne çıkan zorbalık belirtileriyse şu şekilde sıralanabilir:
- Karşı tarafla alay etme ve küçümseme
- Başkalarının arkasından yapılan dedikodulardan zevk alma
- Eşyaları izinsiz kullanmaktan çekinmeme
- Zorla bir şeyler ısmarlatma
- Görmezden gelme veya yok sayma
- Ödev yaptırma
- Fiziksel şiddet uygulama
- Saldırgan tutumlardan zevk alma
Akran Zorbalığının Sonuçları ve Etkileri
Akran zorbalığına maruz kalan çocukların akademik başarılarında keskin düşüşler yaşanması muhtemel bir durumdur. Üstelik bu durumu yaşayan çocukların okula gitme isteği olmaz. Fırsatını bulması halinde okuldan kaçma eğilimi içerisinde olur. Derslerine odaklanma yerine zorbalıktan nasıl kurtulacağına odaklanır. Ayrıca aşırı içe kapanma, huzursuzluk ve stresli ruh haline sahip olur.
Akran Zorbalığını Önleme Çalışmaları ve Stratejiler
Akran zorbalığına karşı çocuğunuzu korumanın en basit ve iyi yolu, onunla sürekli iletişim kurmak ve onunla ilgilenmektir. Okuldaki arkadaşlarını tanımak, sürekli okuluna gidip ortamını görmek, kendisiyle konuşarak okulda olup biteni anlatmasını sağlamak, akran zorbalığına maruz kalıp kalmadığını anlamanıza yardımcı olur. Bunun haricinde çocuğunuzun birden okula gitmek istememesi gibi şüpheli durumlar meydana gelebilir. Ayrıca baş ve karın ağrısı da zorbalığa maruz kalan çocukların sıklıkla gösterdikleri belirtiler arasındadır.
Okulda Zorbalığın Önlenmesi
Okullarda saygının öğretilmesi için ben severim gibi oyunların tertip edilmesinin önemi büyük. Bu durum öğrencilerin hem kendilerini sevmelerine hem de arkadaşlarına saygı durmalarını sağlayan bir metottur. Ayrıca saygıyı öğretmenin en kolay yollarından biri de saygılı bir rol model olmaktır. Bunun için saygı gerektiren anların sınıf içerisinde canlandırılması ve saygıyı çağrıştıran cümlelerin kullanılmasına dikkat edilmesi gerekmektedir.
Yine anne babanın okulda zorbalığa maruz kalma ihtimali olan çocuğuna böyle bir durumda ne yapması gerektiğini net bir şekilde anlatması gerekir. Çocuklar kendilerine yapılan zorbalık karşısında nasıl tepki vermesi gerektiğini bilmediği zaman daha fazla özgüven kaybı yaşar. Örneğin, zorbalık durumunda “Bunu bir daha yapma” veya “Seni şikayet edeceğim” gibi zorbalık yapana sınırları bildiren mesajlar vermesi gerektiğini çocuğunuza öğretmelisiniz.
Ailelerin Rolü ve Sorumlulukları
Bu konuda anne babanın en iyi yapacağı şey, iletişim kurmak. Ayrıca zorbalık karşısında çocuklarının nasıl bir pozisyon alması gerektiğini ona öğretmektir. Bunun için evde kısa bir senaryoyla durumun çocuk açısından daha rahat bir şekilde anlaşılması sağlanabilir. Üstelik bu yaklaşım sayesinde çocuğun zorbalık anında kendini daha fazla güvende hissederek tepki vermesinin ve saldırıyı püskürtmesinin yolu açılır.
Sadece kendisine karşı yapılan bir zorbalık durumunda değil başkalarına karşı yapılan zorbalığa karşı tepki vermesi gerektiğini çocuğunuza öğretmelisiniz. Böylece haksızlığı anlayan ve böyle bir durum karşısında nasıl tepki vereceğini önceden kestirebilen çocuklar, tepkisini net bir şekilde paylaşabilir.
Akran Zorbalığı ile İlgili Sık Sorulan Sorular
Akran zorbalığına maruz kalan çocuklar ne tür etkiler yaşar?
Akademik başarısı düşer. Fiziksel ve ruhsal yönden rahatsızlık yaşarlar. Okul fobisine maruz kalırlar. Özgüvenini ve yaşama isteğini kaybeden çocuklarda intihar eğilimi artabilir.
Okul ve aileler akran zorbalığını önlemek için ne tür önlemler alabilir?
Anne ve baba tarafından çocukla kurulan diyalog ve iletişim asla kapalı olmaması gerekir. Çocuğun akademik hayatıyla ilgilenmek ve her zaman çocuğun anne babasının arkasında olduğunu hissetmesi sorunları çözmesine yardımcı olabilir.