Çocukların gelişimi etkileyen en önemli faktör kuşkusuz anne baba. Çocukların rol model olarak gördüğü anne babanın hem sözlü hem de fiziksel tutumlarının çocuklar üzerinde olumlu veya olumsuz etkileri söz konusu. Bu bakımdan birden fazla anne baba tutumundan söz etmek mümkün. İşte onlarla ilgili bilmeniz gerekenler…
Anne Babaların Çocuk Yetiştirme Şekilleri
Anne babanın çocuklar üzerindeki tutumlarını şekillendiren birden fazla faktör vardır. En önemlisi de anne babanın yetiştiği kültürel ortam. Mutlu bir ailede büyümeyen ve sürekli eksiklikler yaşayan anne babaların çocuklarına karşı davranışlarında baskıcı uygulamalar ön plana çıkabilir. Aynı şekilde ruh sağlığı, evlilik yaşı, anne baba arasındaki uyum veya uyumsuzluk sonucu ortaya çıkan problemlerin hepsi de çocuğa karşı tutumlarına yansır. Bu bakımdan öne çıkan anne baba tutumları arasında yapılan temel ayrımlar şöyledir:
Aşırı Koruyucu Anne Baba Tutumu
Aşırı korumacı anne baba tutumları en sık rastlanılan tutumlar arasındadır. Özellikle çocuklarını korumaya dönük içgüdülere sahip annelerde daha fazla öne çıkan bir tutumdur. Babalarda sık görülmese de anne baba arasındaki uyumla birlikte babanın da aşırı koruyucu tutum sergilemesi mümkündür. Bu tip durumlarda çocukta özgüven problemi ortaya çıkar. İletişim becerisi zayıflar ve başkalarına bağımlı hayat sürme riski yükselir. Bu tip tutumun en bariz örneği anne babanın çocuğun büyüdüğünü hiçbir zaman kabul etmemesidir. Ona yaşına uygun davranmak yerine halen çocukmuş gibi davranarak sorumluluklar almasının önüne geçer.
Bu tip bir ailede yetişen çocuk kendini nasıl savunacağı konusunda da tereddüt yaşar. Bu nedenle akran zorbalığına maruz kalır. Çekingen yapısı nedeniyle sosyalleşme konusunda zorlanır. Bunlar sorumsuz bir kişilik tipine dönüşebilir ve bu nedenle birlikte çalışmanın en zor olduğu insan tipleri arasına girer. İşlerini başkalarına yaptırma gereği hissederler. Akademik başarısı düşük olduğu gibi iş hayatında da başarısız olabilir.
Otoriter Aile ve Otoriter Anne Baba Tutumu
Aşırı kuralcı aile yapısında yetişen anne babalar, otoriter bir yönetim anlayışıyla asla esnetilmeyen kurallara sahiptir ve çocuklarının da bu kurallara şartsız itaat etmesi beklentisi içerisinde olurlar. Ayrıca cezalandırıcı tutumlar sergileme konusunda hemfikir hareket edebilirler. Bu tip anne babanın en önemli belirtileri arasında aşırı kontrol ve denetim ön plandadır. Sürekli çocuğun arkasında dolaşan ve yaptıklarını sorgulayan aile, çocuğun kişiliğine zarar verici bir yaklaşımla onun kendisine olan saygısını da kaybetmesine neden olabilir.
Otoriter ailede büyüyen çocukların bazıları aşırı saldırgan bir kişiliğe dönüşürken bazıları da aşırı itaatkar karaktere bürünüp hakkını savunmakta zorluk çeken bir kişi olarak yaşamına devam edebilir. Saldırgan kişiler, çocukluk döneminde yaşadığı aşırı baskıdan kaynaklı travmayı tekraren yaşamak istememesine bağlı olarak tüm kurallara karşı nedensiz tepkiler veren bir kişilik haline gelir.
Mükemmeliyetçi Anne Baba Tutumu
Çocuğun merkeze alınıp hiçbir şekilde isteklerine karşı sınır konulmadığı anne baba tutumudur. Bu tutum, dengesiz bir ilgi ve alakaya maruz kalan çocuğun her yaşta aynı beklentiler içerisine girmesine neden olur. Ayrıca sosyal ilişkilerine yansıyan bu durumdan dolayı arkadaşları tarafından aşırı kaprisli ve bencil bir kişilik olarak tabir edilebilir. Bununla birlikte isteyip kazanamadığı durumlara özgü yaşadığı hayal kırıklıkları nedeniyle aşırı agresif veya depresif ruh halleri yaşamaları da söz konusudur.
Baskıcı Anne Baba Tutumları
Baskıcı anne baba tutumu, otoriter tutum sergileyen anne babalar gibi çocuklarının isteklerine kapıyı kapayan iki benzer modeldir. Ancak baskıcı anne baba tutumunda uyulması gereken kurallar yerine dinlenilmesi gereken anne veya baba metaforu vardır. Dolayısıyla çocuk baba veya annesinin talimatları doğrultusunda hareket eden figüre dönüşür. Bu tutum sonucunda çocuk, kolayca yönlendirilebilen kişiliğe sahip şekilde hayatına devam edebilir.
Demokratik Anne Baba Tutumu
Demokratik tutum, çocuğun ihtiyaçlarına ve isteklerine karşı alakalı davranan anne baba tutumunu ifade eder. Bu tip tutumun en önemli göstergesi kuralların esnek, herkesçe uyulan ve aynı şekilde ödüllerin de yer aldığı bir düzeni ifade etmesidir. Çocuğun ev yönetiminde fikirlerinin sorulduğu, ilgi alanlarına dönük isteklerinin yerine getirildiği bir atmosfer içerisinde büyüyen çocuk sosyal hayatı öğrenir.
Demokratik tutuma sahip anne babanın çocukları sosyal hayata her zaman uyum sağlar. Düzeni sağlayıcı kurallara karşı hassas olurken haklarını koruma konusunda da bilince sahip olurlar. Özgüvenleri yerinde olan bu tip çocuklar, akademik yönden başarılı profil çizip başarı elde edebilir.
Anne Baba Tutumlarının Çocuğun Kişilik Gelişimine Etkileri
Çocuklar hayatı, evlerinde öğrenir. Anne babalarının gördüğü çerçeveden dünyaya bakar. Çok baskıcı olmak kadar aşırı serbest tutumlar sergilemek, çocuğun hayata hazırlıksız veya eksik şekilde başlamasına neden olabilir. Bu bakımdan anne baba tarafından çocuğun yetiştirilmesi noktasında sorumlu davranmak oldukça önemlidir. Özellikle onların kişiliklerine zarar veren baskıcı tutumlardan uzak durulması çok önemlidir. Değersizlik ve sevilmediği yönünde kanaatlere sahip olan çocuk, akademik hayatında başarılı olamaz. Ceza almaktan korkutulan çocuk, hata yaparak öğrenme cesaretini kendinde bulamaz. Tüm bu negatif yaklaşımlar, kalıcı ve derin yaralar açabilir.
Anne Babanın Çocuğa Karşı Sorumlulukları
Anne babanın çocuklarını hayata hazırlamak ve hayatı onlara sevdirmek gibi bir sorumlulukları vardır. Çocuklar okulu sevmiyor, arkadaşlarına kötü davranıyor, arkadaşlık kuramıyorsa bu aynı zamanda da anne babanın başarısızlığıdır. Yapılması gerekenler…
- Çocuğun sorumluluk kültürü kazanması için ona işler verin ve oyunlarla bunu pekiştirin.
- Çocukları yaptığı hatalardan dolayı eleştirmeyin. Onları ödüllendirme taraftarı olun. Yaptıkları yanlışları da güzel bir dille onlara anlatın.
- Çocuğunuzu dinleyin. Göz teması kurun. “Başımdan git” gibi ifadeler kullanmayın.
- Çocuğunuzu okul dönüşü kapıda karşılayın. Halini hatırını sorun.
- Eğitimi ile ilgilenin. Okul arkadaşlarını, hatta arkadaşlarının ailelerini tanıyın.
- Çocuğunuza sorumluluklar verin. (Yattığı yatağı düzeltmesi gibi…)
- Çocuğunuzun cesaretini kırmayın. Onları teşvik edin ve cesaretlendirin.
- Gezintiye çıkarın.
- Kıyaslamaktan kaçının.
- Çocuğunuza ahlak anlayışı kazandırın. Paylaşmayı ve başkalarına karşı saygılı davranması gerektiğini rol model olarak öğretin.
- Çocuğu akrabalarından soğutmayın. Akrabanızı çocuğunuzun yanında kötülemeyin. İnsanları sevmeyi öğretin.
Anne Baba Tutumları ile İlgili Sık Sorulan Sorular
Anne baba tutumları neden önemlidir?
Çocuğun kişiliğinin kazanılmasında anne baba tutumlarının önemi büyüktür. Çocuk ailede yetişir. Rol model olarak anne babasını alır. Anne babasını iyi, sevecen, başkalarına karşı duyarlı gören çocuk, aynı şekilde yaşamaya çalışır.
Anne baba tutumlarının çocukların sosyal ve duygusal gelişimi üzerinde ne gibi etkileri vardır?
Baskıcı ve otoriter tutuma sahip anne babaların çocuklarında özgüven eksikliği ön plana çıkar. Bu tip çocuklar, depresif ruh haline sahiptir ve kendilerini değersiz hissedebilirler. Bu durum sosyalleşmek yerine yalnızlaşmalarına neden olur.