Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu hem çocukluk hem de gençlik dönemlerinde görülen ruhsal bir hastalık türüdür. Özellikle çocukluk döneminde hiperaktivite şeklinde karşımıza çıkan rahatsızlık sadece dikkat eksikliği şeklinde de kendini gösterebilir. Rahatsızlığın dikkat eksikliği şeklinde öne çıkması halinde tanı koyma süreci gecikebilir. Hiperaktivite ile birlikte gelişen rahatsızlığa yönelik tanı koymak daha kolay hale gelir. Dikkat dağınıklığı ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) hakkında bilmeniz gerekenler yazı dizimizde.
Dikkat dağınıklığı nedir? Çocuklarda nasıl ortaya çıkar?
Dikkat eksikliği ve dağınıklığı şeklinde ortaya çıkan ruhsal bozukluk, daha önceleri bir hastalık olarak kabul edilmezken üzerinde yapılan çalışmalarla artık bir hastalık olarak literatürdeki yerini aldı. Özellikle dikkat dağınıklığının kronik bir soruna dönüştüğü kişilerde dikkat dağınıklığı tanısı konulabilir. Bunun haricinde kısmen hemen herkesin yaşadığı dikkat dağınıklığına dair durumların normal karşılanması gerekir. Çocuklarda daha çok hiperaktivite ile öne çıkan DEHB, tedavi edilmemesi halinde ciddi sorunlara yol açmaya başlayan bir kangrene dönüşür.
DEHB ortaya çıkmasıyla ilgili çalışmalarda genetik faktörün etkisi üzerinde önemle durulur. Dolayısıyla anne babadan birinde ilgili hastalık varsa çocukta olma olasılığı yükselir. Bununla birlikte ani kafa travmaları, anne babanın boşanması, vefat veya taşınma gibi durumların da dikkat eksikliğine neden olması mümkündür.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) belirtileri nelerdir?
Rahatsızlıkla ilgili ilk emarelerin ortaya çıktığı dönem çocuğun okul hayatındaki davranışlarıdır. Bu dönemde derse odaklanma konusunda sıkıntı yaşayan çocukların önemli bir kısmı akademik yönden gelişim sıkıntısı yaşar. Akranlarına göre geri kalır ve eksiklikler yaşar. Derse odaklanma konusunda zorluk, dikkat dağınıklığının en önemli belirtisi arasında yer alır. Hayallere dalma, anlatılanları dinleme yerine kendi dünyası içerisine çekilme gibi noktalar, dikkat dağınıklığına işaret eden bulgular arasındadır.
Çoğu zaman dikkat dağınıklığına hiperaktivite de eşlik eder. Bu durum çocuk için uzun süre belirli bir pozisyonda kalmayı işkenceye dönüştürmeye başlar. Bu tip rahatsızlığa sahip kişilerde sık konuşma, başkasının konuşmasını dinlemede zorluk, bekleme gerektiren işlerde aşırı sıkılma gibi belirtiler görülebilir. Ayrıca çocuklarda aşırı gülme ve bağırma gibi belirtiler olabilir.
Çocuklarda dikkat dağınıklığı nasıl anlaşılır? Tanısı nasıl konur?
Dikkat dağınıklığı konusunda kesin tanı konulmadan önce dikkat eksikliğine benzer durumların yaşanmasında etkili olabilecek travmaların olup olmadığına bakılması gerekir. Fark edilmeyen nöbetler, uykusuzluk, tiroitle ilgili problemler, depresyon ve kurşun zehirlenmeleri gibi hususlar, dikkat eksikliği yaşanmasına neden olur. Bu gibi durumların ortadan kalması halinde kişi normale dönebilir. Dikkat dağınıklığına dair semptomların devam etmesi durumunda dikkat dağınıklığı tanısı koymak için testler yapılır. Çocuklardaki dikkat eksikliğine yönelik birden fazla test uygulamasından söz etmek mümkündür. Bu testlerden en çok tercih edileni Moxo testidir.
Moxo testi, performans odaklı test olarak ön plana çıkar. 6-12 yaş arası çocuklara uygulanan teste 420 tepki ölçümü yapılır. Böylece zamanlama problemleri, dürtüyle ilgili tepkiler ve hiperaktivite oranı tespit edilir. Test 15 dakika sürer ve bu süre içerisinde değişen koşullar karşısında çocukların performansları ortaya çıkarılır.
Çocuklarda dikkat dağınıklığı testleri nasıl uygulanır ve hangileri mevcuttur?
Dikkat dağınıklığıyla ilgili testlerin hemen hepsinde kesin bir sonuca ulaşmak mümkün değildir. Bu nedenle birçok merkez ve enstitü tarafından farklı test uygulamalarına rastlanılması söz konusu olabilir. Ayrıca bazı merkezler tarafından birden fazla test yapılarak sonuçlar değerlendirmeye alınır. En çok uygulanan testlerden biri Moxo performans ölçüm yöntemidir. Bunun haricinde çocuklardaki dikkat eksikliğini ve hiperaktivite bozukluğunu ortaya çıkaran testler şunlardır:
- Vanderbilt skalası
- Conners skalası
- DEHB Ölçme Skalası (ADHD-RS-V)
- Swanson, Nolan and Pelham (SNAP) skalası
Çocuklarda dikkat dağınıklığı için neler yapılabilir?
Dikkat eksikliği yaşayan kişilerdeki duruma göre tedavi yöntemleri de değişkenlik gösterir. Genel olarak ilaçsız şekilde yapılan tedavilerde mental ve fiziksel nitelikli egzersizler ön plandadır. Ayrıca terapiler de dikkat eksikliğine karşı önemli olan destekler arasındadır. Bu süreçte anne babanın eğitimi de önemli bir etkendir. Çocuğun davranışlarının hastalıktan kaynaklı olduğunun anlaşılması ve çocuğa doğru bir yaklaşım sergilenmesi gerekir. Vaka durumuna göre hekimler tarafından ilaç tedavisi uygulanması da söz konusu olabilir. İlaçların düzenli bir şekilde kullanılması da tedavinin başarısını etkileyen önemli bir faktördür. Bunların yanı sıra ev içerisinde çocuğunuza karşı yaklaşımlarınızı kontrol altına almanız gerekir. Bu konuda dikkat edilmesi gereken detaylar şöyledir:
Eleştiriden kaçının: Çocuğunuz bir şeyleri kırabilir veya oyun sırasında birtakım sakarlıklar yapabilir. Bu gibi durumlarda ona bağırmak veonu incitmek yerine ne yapması gerektiğini şefkatle yaklaşarak söyleyin.
Çocuğunuza uzun mesajlar vermeyi bırakın: Uzun uzun anlatılan hiçbir şey çocuğunuzun aklında kalmaz. Bu nedenle vermek istediğiniz ana mesajı birkaç cümleyle söyleyin ve bunu yaparken göz teması kurun.
Kuralları dayatmayın, birlikte kural koyun: Dikkat dağınıklığı terapilerinde de önem verilen birliktelik, tedavinin sonuç vermesini sağlayan önemli bir kriterdir. Kendi kurallarınızı çocuğunuza dayatmak yerine kuralları birlikte yapmanız çocuğunuzun dikkatini daha fazla çeker.
Övmeye üşenmeyin: Çocuğunuzun dikkatini en çok çekecek şeyler arasında yaptığı iyiliklere karşı anne babasından aldığı övgüler yer almaktadır. Bu durum onu mutlu eder ve ödüllendirilen davranışları tekrarlamaya çalışmasına yardımcı olabilir.
Anne babalar için oldukça zor gibi görünen süreci yönetebilir kılmak için kendinize de zaman ayırmanız gerektiğini unutmayın. Özellikle kendinizi kötü hissettiğiniz dönemlerde çocuğunuza karşı sabrınız tükenebilir ve ağır eleştirilerle tedavi sürecine zarar vermeniz mümkün hale gelir. Bu tip öfke patlamalarını önlemek açısından zamanı iyi yönetmeyi ve kendinizi dinlendirmeyi dikkate almanız gerekir.