Birden fazla çocuklu ailelerde sıklıkla yaşanan problemler arasında kardeş kıskançlığı ön plandadır. Özellikle kıskançlık dozajının ileri düzeyde olduğu ailelerde birçok sorunu da beraberinde getiren durumlar ortaya çıkabilir. Kardeşler arasında bir yarışın kıskançlığa dönüşmesi doğal gözükse de giderek birbirine zarar vermeye varan durumların oluşması halinde zararlar artabilir. Kardeş kıskançlığına dair bilinmesi gerekenler yazı dizimizde.
Kardeş Kıskançlığı Nedir?
Kardeş kıskançlığı, evin tek çocuğu durumunda olan çocuğun yeni doğan kardeşine karşı gösterilen ilgiyi kıskanmasıyla başlayan durumdur. Tüm ilgiler üzerindeyken bir anda ilginin başka yöne kayması, duygusal olarak evin büyük çocuğunu etkileyebilir. Bunun aşırı şekilde olması halinde davranış bozuklukları ortaya çıkar. Özellikle bu durumu yaşayan çocuklar, herkesi kendinden daha iyi görür ve kendisinin çok fazla sevilmediği kanaatine sahip olur.
Kardeş Kıskançlığı Belirtileri
Kardeş kıskançlığına dair birden fazla belirtiden söz etmek mümkündür. Özellikle en temel belirtiler arasında çocuğun anne babasına karşı uzaklaşma eğilimi içerisinde olması vardır. Ayrıca eskisi gibi anne babasını dinlemez, onlara karşı tavır alabilir ve kardeşine karşı şiddet uygulamayı tercih edebilir. Parmak emme ve birden bire altını ıslatma gibi davranışlar da kıskançlık belirtileri arasında yer alabilir. Diğer gözlemleyebileceğiniz belirtilerse şu şekilde sıralanabilir:
- Kardeşine karşı ilgi ve öfke arasında karışık duygular hissetme eğilimi içerisinde olur. Daha çok anne babasının yanında kardeşe gösterilen ilgi fırsat olması halinde öfkeye dönüşebilir.
- Duygusal bunalım yemekten uzaklaşma gibi sonuç doğurur.
- İlgiyi kendi üzerlerine çekmek adına aşırı yaramazlık ve hatta etrafa zarar verme eğilimi içerisinde olur.
- Okula giden çocuklar, evde kalmak isteyebilir. Okulda soğuma gerçekleşir.
- Bazı çocuklar duygularını çok açık bir şekilde belli eder. Kardeşlerine kötü davranır. Onu inciten hareketlerden kaçınmaz.
Yaş Gruplarına Göre Kardeş Kıskançlığı
Kardeş kıskançlığı, yaş gruplarına göre farklı şekillerde kendini hissettiren bir olgudur. Bazı yaş gruplarında kardeş kıskançlığı çok daha fazla yaşanır. Bunda çocukların gelişimleri ve yaş durumlarına göre psikolojilerinin etkisi oldukça önemlidir. Örneğin, 2 yaş ve altı çocuklarda kıskançlık duygusu söz konusu değildir. Yaş gruplarına göre kardeş kıskançlığı hakkında bilmeniz gerekenler şöyledir:
3-4 Yaşındaki Çocuklarda Kardeş Kıskançlığı
Bu dönem kıskançlık krizlerinin en fazla yaşandığı yaş skalasıdır. Özellikle bu yaşlardaki çocuklar, sezgileriyle hareket eder ve etrafına anlam yüklerken neden sonuç ilişkisi kurmaz. Bu nedenle yenidoğan kardeşi hissetmek yerine onu reddetmesi gerektiğine daha fazla inanır. Ayrıca onu rakip olarak da konumlandırma eğilimi içerisine girer. Burada ailenin yanlış davranışlar sergilemesinin etkisi de büyüktür. Özellikle yenidoğan kardeşine karşı merak ederek yaklaşan ve onu sevmeye çalışan abla/abiyi bir hışımla “Yavaş, zarar vereceksin” gibi ifadelerle uzaklaştırmak, işin tuzu biberi olur. Bu yaş grubundaki çocuklar halen anne bakımına ihtiyaç duyar. Bu da onların annesini babasını paylaşmasını zorlaştırabilir.
5-6 Yaşındaki Çocuklarda Kardeş Kıskançlığı
Yenidoğan kardeş ile evin büyük çocuğu arasındaki yaş farkı açıldıkça kıskançlık ihtimali de o derece artar. Özellikle 5-6 yaşına kadar evin tek çocuğu olarak tüm ilgiyi üzerine çekmiş bir çocuk için eve yeni bir misafirin gelişi kolaylıkla kabul edilecek bir durum olmaktan çıkar. Aralarında yaş farkı az olan ve neredeyse birlikte büyüyen kardeşler arasında kıskançlık söz konusu olmazken, bu tip bir aileye çok sonraları gelen üçüncü bir kardeşin kıskançlık nedeni olmadığını söylemek mümkündür. Bunda birlikte büyüyen çocukların kardeşlik kavramına ve paylaşma gibi duygulara daha hızlı adapte olmalarının etkisi büyüktür.
7-8 Yaşındaki Çocuklarda Kardeş Kıskançlığı
7 yaşından sonra soyut kavramları anlayabilen ve neden sonuç ilişkilerini kurma becerileri artan çocuklarda kıskançlık dozu, diğer yaş gruplarına göre daha az yaşanır. Ancak çocuk kendisine gösterilen ilgide azalma hissetmesi durumunda aşırı kıskanma haline bürünebilir.
Yenidoğan Kardeş Kıskançlığı
En çok görülen kıskançlık türü yenidoğan kardeş kıskançlık krizleridir. Özellikle 3-4 yaşlarındaki grupta bu tür bir kıskançlık daha fazla ortaya çıkar. Aynı şekilde 4 yaşından büyük yaş gruplarında da benzer bir kıskançlık kendini yoğun şekilde hissettirir. Bu durum, evin tek çocuğuyken uzun bir aradan sonra eve yeni bir kardeş çocuğun gelmesi durumunda daha şiddetli yaşanır.
Büyüklerde Kardeş Kıskançlığı
Yaşın büyümesine bağlı olarak kardeş kıskançlığında iki durum ortaya çıkar. İlki, uzun süre tek evlat olmanın verdiği konumun kaybedilecek olması aşırı kıskançlıkla sonuçlanır. Diğeri, zaten olayları anlama konusunda zihin yapısı müsait olan büyük çocuklar, kardeşlerini kolayca kabul eder ve ona gereken ilgiyi gösterir. Eğer büyük çocuklarda kıskançlık yaşanıyorsa bunda ailenin doğum öncesi tavırları ve doğumdan sonra büyük çocuğa karşı ilgilerinin gerçek anlamda azalmasının payı büyüktür. Bu duruma mahal vermemek adına yapmamanız gerekenleri şu şekilde sıralayabiliriz:
- Bazı akrabalar tarafından yapılan “Senin tarihin geçiyor veya bir bebek sevelim artık” gibisinden ifadelerin çocuk yanında kullanılması.
- Kardeşler arasında kıyaslamak yapmak.
- Çocuğun rutinini kardeş nedeniyle bozmak.
- Çocuğu kardeşten uzaklaştırmak.
Kardeş Kıskançlığı Nasıl Önlenir ve Yönetilir?
Kardeş kıskançlığının ortaya çıkmasını önlemek açısından doğum öncesi ve sonrasında yapmanız gerekenler var. İşte onlar…
Doğum öncesi tedbirler:
- Gebelik dönemindeki anne, çocuğuna yeni bir kardeş geldiğini hissettirmesi ve onu sürece dahil etmesi gerekir.
- Çocuğunuz gebelik sürecini anlamaya çalışabilir ve bununla ilgili sorular yöneltir. Annenin sabırlı olarak sorulara cevap vermesinin önemi büyüktür. Aynı şekilde kardeşle ilgili soruların da net bir şekilde cevaplanmasına dikkat edilmesi gerekmektedir.
- Yenidoğan bebek odası hazırlanırken çocuğunuzun fikrini almak ve onun zevklerinin veya taleplerini de odaya yansıtmak kardeşi kabullenmesinde oldukça etkili olur.
- Gebelik sürecinde annenin yorgunluğu çocuğa karşı ilginin biraz kırılmasına neden olabilir. Bu sürecin baba tarafından telafi edilip annenin yorgun olduğu çocuğa anlatılmalıdır.
Doğum sonrası tedbirler:
- Yenidoğan bebek nedeniyle diğer çocuğun ihtiyaçlarının askıda kalmamasına özen göstermek gerekir.
- Anne ve baba tarafından çocuğa olan ilgi eskisi gibi devam etmelidir.
- Çocuğun kardeşiyle ilgilenmesi sağlanmalı, onu sevmesi halinde övülmeli ve ona karşı şefkati her zaman takdir edilmelidir.
- Bebek öncesi rutinler ve alışkanlıklarda çok fazla bir değişikliğe gidilmemesine dikkat edilmesi gerekir. Özellikle çocukla ilgili olanlara özen gösterilmeye devam edilmelidir.
- Bebeğe nasıl özel bir zaman ayrılıyorsa aynı şekilde diğer kardeşe de zaman ayırmaya dikkat etmek gerekir.
- Ailecek özel zaman geçirmeye özen gösterilebilir.
Dikkat etmeniz gerekenler:
- Aile bütünlüğünü bozmayın ve birlikte vakit geçirin.
- Kardeşleri birbirine yaklaştıran oyunlar oynayın.
- Çocukların sevdiği şeyleri dikkate alın. Yaşlarına göre arzuları ve istekleri farklıdır. Mümkünse karşılamaya çalışın.
- Kardeşine vermek istemediği oyuncakları varsa ısrarcı olmaktan kaçının.
- Anne baba olarak iyi model olma gayreti içerisinde olun.
- Kardeşleri üstünlük yarışından uzak tutmaya önem verin.
- Büyük kardeşe sorumluluklar verin. Onu ev işlerine ortak edin. Başardığı işlerde takdir edin. Yapamayacağı işler vermeyin.
Kardeş Kıskançlığı ile İlgili Sık Sorulan Sorular
Kardeş kıskançlığı normal mi?
3-7 yaş arasındaki çocuklarda kıskançlık normal olarak karşılanır. Bu durum geçicidir ve ailenin çocuğa karşı davranışlarında değişim olmadığı müddetçe çocuk, kardeşini kabullenmekte zorluk yaşamaz. Ancak bazı yanlış davranışlardan dolayı kıskançlık dozu giderek artar ve bu durum çocuğa zarar verebilir.
Kardeş kıskançlığı, çocukların sosyal ve duygusal gelişimine nasıl etki eder?
Aşırı şekilde kendini belli eden kıskançlık, davranış bozukluklarının ortaya çıkmasına neden olur. Bunlar arasında yürüyen çocuğun emeklemesi, parmaklarını emmeye başlaması gibi kıskançlık belirtileri vardır. Ayrıca aşırı öfke, stres ve terk edilmişlik duygularından dolayı içe kapanma yaşanabilir.
Kardeş kıskançlığı ile başa çıkmak için hangi profesyonel yardım alınabilir?
Aşırı şekilde ortaya çıkan kıskançlık durumunda ailenin durumu kontrol etmesi ve yönetmesi güçleşir. Bu durumda uzman çocuk psikologlarına danışılması ve terapilerle çocuğun ruh sağlığına zarar gelmeden süreci sağlıklı şekilde yönetmek gerekebilir.
Kardeş kıskançlığı ne zaman başlar ve ne zaman biter?
Ailenin doğru kararları ve yaklaşımları sayesinde kardeş kıskançlığı hiç başlamadan biter ve sonlanır. Ancak bu durumun farkında olmayıp yanlış davranışlar sergilenmesi halinde sorun kangrene dönüşebilir. Kardeş kıskançlığını önlemek için gebelik döneminde çocuğa kardeşin geldiğini anlatmalı ve bunun kendisi için çok iyi olacağına inandırmalısınız.